Hoe Jordaan uit Haaksbergen verdween
In 1971 gebeurde het onvoorstelbare. Na een bestaan van bijna twee eeuwen sloot de textielfabriek Fa. D. Jordaan & Zonen definitief haar deuren. Het ooit zo florerende familiebedrijf was decennialang de grootste werkgever van Haaksbergen. In de radiodocumentaire Hoe Jordaan uit Haaksbergen verdween, vertellen vijf Haaksbergenaren over dat einde vijftig jaar geleden, maar vooral ook over de vele goede jaren die eraan voorafgingen. Over de sfeer en verhoudingen op de werkvloer en wat Jordaan betekende voor de lokale samenleving. Het is een inkijkje in het Haaksbergen van vlak na de Tweede Wereldoorlog tot begin jaren 70 van de vorige eeuw.
Skipiste
De fabriek is nu bijna een heel arbeidsleven weg. In 1974 ging de bakstenen schoorsteen als één van de laatste bakens van Jordaan neer. Het puin van de fabriek werd op het Park Scholtenhagen gestort en dit is nu de mooi begroeide heuvel naast de kinderboerderij. Vele klein- en achterkleinkinderen van de oud-werknemers beleefden tijdens de koudegolf in februari 2021 uren plezier aan de ‘puinhoop’ van toen. Veel jongere Haaksbergenaren weten waarschijnlijk niet eens meer de herkomst van deze tijdelijke skipiste. Daarom is het zo belangrijk om te blijven vertellen.
Weinig contrast
Op de plek waar ooit de fabriek stond is nu onder meer middelbare school Het Assink Lyceum gebouwd. Anno 2021 lijkt het contrast met 1971 niet eens zo groot. Door de wereldwijde coronapandemie klinkt het rumoer van de leerlingen en de schoolbel al een hele tijd niet. Het is bijna net zo stil als vijftig jaar geleden, toen er een definitief einde kwam aan het geklapper van de weefmachines van Jordaan. De onzekerheid is wederom groot, ook voor het schoolgebouw op deze plek dat volgens leerlingen en leerkrachten al jaren niet meer aan de eisen van de moderne tijd voldoet. Intussen zit de gemeente Haaksbergen krap bij kas en heeft dus ook geen middelen voorhanden om op korte termijn een nieuw gebouw (mee) te financieren.
Twaalf jaar op de plank
De documentaire Hoe Jordaan uit Haaksbergen verdween maakte ik al in 2009. In de twaalf jaar die nu zijn verstreken, is deze afstudeeropdracht voor de School voor de Journalistiek altijd ‘op de plank’ blijven liggen. Tot begin dit jaar, toen ik mede door corona mijn persoonlijke digitale archief ging organiseren. Omdat geïnterviewden Hendrik Hilderink, Henk Boller en Jan Leppink nu helaas allemaal zijn overleden, denk ik dat de tijd rijp is om de documentaire openbaar te delen.
Het is een mooi verhaal, dat nu naar mijn idee extra goed tot zijn recht komt. De sluiting en het verdwijnen van Jordaan leverden destijds veel verdriet en onzekerheid op, maar uiteindelijk opende de fabriekssluiting deuren, zowel persoonlijk voor de arbeiders als voor het hele dorp. Er ontstonden allerlei nieuwe bedrijven en het joeg vernieuwing en innovatie aan.
Villa Sonnevanck 1909/1910, nu De Blankenborgh, woning van J.G. Jordaan van 1921-1970 (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
De Blanckenborgh, februari 2021 (foto: Rutger Spanjer) 
Naaiatelier Jordaan (Bron: Canon van Nederland) 
Luchtfoto fabriekscomplex Jordaan (Bron: KLM) 
Willem Hendrik Jordaan (1828-1902) – (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
Villa Jordaan Spoorstraat (Bron: Canon van Nederland) 
Villa Jordaan Spoorstraat, februari 2021 (Foto: Rutger Spanjer) 
Advertentie Jorzo (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
Ketelhuis met schoorsteen (Bron: Canon van Nederland) 
Markt 7, nu Notarishoes – vroeger woning van het fabrikantengezin Jordaan-Dikkers (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
’t Notarishoes, februari 2021 (Foto: Rutger Spanjer) 
Zicht op het dak van de weverij in de jaren ’50 (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
Ansichtkaart Jordaan (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
Ingang fabriekscomplex, nu Portiersteeg (Bron: Facebookgroep Oud Haaksbergen) 
Portiersteeg februari 2021 (foto: Rutger Spanjer) 
Textielmonument Rino Perdon, onthuld 1988 (Foto: Rutger Spanjer) 
Sleeën vanaf de ‘puinhoop’, februari 2021 (Foto: Rutger Spanjer)
Herontwikkeling
De textielfabriek van Jordaan kan ik me niet herinneren, want ik kwam tenslotte in 1987 pas kijken. Eigenlijk is het jammer dat een Haaksbergse onderneming met zo’n lange geschiedenis compleet is verdwenen. Bij de herontwikkeling van het terrein hadden ze enkele delen van de fabriek niet mogen afbreken, bijvoorbeeld de imposante gevel van het kantoor en de metershoge schoorsteen. Ze zeggen dat inzicht met de jaren komt. Binnenkort staat de herontwikkeling van het terrein van Odink en Koenderink op de planning. Ik ben benieuwd. ❏
Aan Hoe Jordaan uit Haaksbergen verdween werkten destijds mee:
Redactie, research en montage:
Rutger Spanjer
Verteller
Reyer van Harten
Geïnterviewden
Hendrik Hilderink (i.m. 1923-2013)
Henk Boller (i.m. 1932-2015)
Jan Leppink (i.m. 1929-2020)
Gerrit en Christien Menkehorst
Met dank aan:
Het Assink Lyceum
Museumfabriek Enschede (destijds Twentse Welle)
Historische Kring Haaksbergen